Η Ευρωπαϊκή Ένωση δημοσίευσε πρόσφατα έναν νέο, περιορισμένο κατάλογο ασφαλών χωρών καταγωγής — μόλις επτά στον αριθμό: Κόσοβο, Μπαγκλαντές, Κολομβία, Αίγυπτος, Ινδία, Μαρόκο και Τυνησία. Σε έναν κόσμο όπου η αστάθεια και η βία κυριαρχούν, η μικρή αυτή λίστα καταδεικνύει περισσότερο την ανασφάλεια που επικρατεί παγκοσμίως, παρά τη σταθερότητα. Τα παραδείγματα είναι πολλά: από το τρομοκρατικό χτύπημα στο Κασμίρ μέχρι τις μαζικές φυλακίσεις στην Τυνησία και τη συνεχιζόμενη σύρραξη στην Κολομβία.
Η έννοια της “ασφαλούς χώρας” γίνεται ακόμη πιο ασαφής όταν συνυπολογίσουμε τις πολιτικές εξελίξεις, τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις και τη ρευστότητα που επικρατεί. Την ίδια στιγμή, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί την επίσπευση των διαδικασιών απέλασης μεταναστών χωρίς άδεια παραμονής, με δημιουργία κέντρων εκτός ΕΕ — όπως στην Αλβανία — τα οποία όμως αφορούν μόνο ορισμένες κατηγορίες μεταναστών και αφήνουν πολλούς εκτός.
Παράλληλα, η ΕΕ αναγνωρίζει ότι κάθε αίτημα ασύλου πρέπει να εξετάζεται μεμονωμένα, ακόμη κι αν προέρχεται από χώρα της λίστας. Ο αιτών έχει δικαίωμα να αποδείξει ότι η περίπτωσή του διαφέρει και ότι κινδυνεύει. Αλλά και οι λίστες δεν είναι σταθερές: μεταβάλλονται ανάλογα με τις διεθνείς εξελίξεις, ενώ η έγκρισή τους δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Απαιτείται έγκριση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, ενώ αναμένεται και η κρίσιμη γνώμη του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.
Επιπλέον, υπάρχει τεράστια ασυνέπεια μεταξύ των κρατών-μελών. Η κάθε χώρα έχει τη δική της λίστα ασφαλών τρίτων χωρών: από 8 στη Σουηδία έως και 32 στην Ουγγαρία. Κάποιες δεν έχουν καταρτίσει καν λίστα. Αυτή η πολυφωνία δημιουργεί ένα χαοτικό τοπίο, που δυσκολεύει τη συνεννόηση και την κοινή αντιμετώπιση του ζητήματος εντός της ΕΕ.
Η έννοια της “ασφαλούς χώρας καταγωγής” διαφέρει από εκείνη της “ασφαλούς τρίτης χώρας”, όπου μπορεί να μεταφερθεί ένας αιτών άσυλο για την επεξεργασία του αιτήματός του. Υπάρχει και η “ασφαλής ευρωπαϊκή τρίτη χώρα”, με αυστηρά κριτήρια για την προστασία των δικαιωμάτων. Ωστόσο, τα όρια μεταξύ των εννοιών συχνά συγχέονται, προκαλώντας ακόμα μεγαλύτερη ασάφεια.
Τελικά, ποιος είναι ο έγκυρος κατάλογος; Η κατάσταση θυμίζει παζλ χωρίς εικόνα: πολλές λίστες, αντιφατικά κριτήρια και συνεχείς εξαιρέσεις. Ο Γενικός Εισαγγελέας του Δικαστηρίου της ΕΕ επεσήμανε πρόσφατα την ανάγκη πλήρους διαφάνειας και ελέγχου, ζητώντας από τα κράτη να τεκμηριώνουν τις επιλογές τους με επαρκείς πληροφορίες.
Μέσα σε όλη αυτή την αβεβαιότητα, γίνεται φανερό ότι χωρίς ενιαία, σαφή και διαρκώς επικαιροποιημένα κριτήρια, οι κατάλογοι ασφαλών χωρών δεν μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά — πόσο μάλλον δίκαια.