Τα Θεοφάνεια, μια από τις σημαντικότερες γιορτές της Ορθοδοξίας, τιμά τη Βάπτιση του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή. Η γιορτή, γνωστή και ως Επιφάνεια ή Φώτα, σηματοδοτεί την αποκάλυψη της Αγίας Τριάδας και κλείνει το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων.
Η ονομασία «Θεοφάνεια» προέρχεται από τη φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας: του Θεού Πατέρα, που ακούστηκε ως φωνή από τον ουρανό, του Υιού, που βαπτίστηκε, και του Αγίου Πνεύματος, που εμφανίστηκε με μορφή περιστεριού. Στην ευαγγελική περιγραφή, κατά τη Βάπτιση του Ιησού, ακούστηκε η φράση: «Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα», μια μοναδική στιγμή της πλήρους φανέρωσης της Θεότητας.
Τα Έθιμα των Θεοφανείων
Η γιορτή περιλαμβάνει πλούσιες τελετουργίες, με κεντρική τον Μεγάλο Αγιασμό. Την ημέρα των Θεοφανείων, οι πιστοί συγκεντρώνονται στους ναούς, όπου ο ιερέας ευλογεί το νερό, το οποίο θεωρείται ότι αποκτά καθαρτικές και αγιαστικές ιδιότητες.
Η τελετή κορυφώνεται με την κατάδυση του Τιμίου Σταυρού σε θάλασσα, ποταμό, λίμνη ή δεξαμενή. Το έθιμο αναπαριστά τη Βάπτιση του Ιησού και θεωρείται πράξη εξαγνισμού και καθαρμού. Πολλοί κολυμβητές βουτούν στα παγωμένα νερά για να ανασύρουν τον Σταυρό, μια πράξη που συνοδεύεται από ευχές για υγεία και ευημερία.
Η Πρωτάγιαση και η Παράδοση
Την παραμονή της γιορτής, πραγματοποιείται η Πρωτάγιαση. Ο ιερέας επισκέπτεται τα σπίτια με έναν Σταυρό και ένα κλωνάρι βασιλικού, ραντίζοντας με αγιασμό τους χώρους. Η παράδοση αυτή, που συνδέεται με την απομάκρυνση των καλικαντζάρων, έχει ρίζες στην αρχαία ελληνική λατρεία, αναμειγνύοντας χριστιανικές και λαϊκές δοξασίες.
Η επίσημη κατάδυση του Σταυρού, ιδιαίτερα στον Πειραιά, αποτελεί πανηγυρική τελετή με την παρουσία πολιτικών και θρησκευτικών ηγετών. Παρόμοιες τελετές οργανώνονται σε όλη την Ελλάδα, ενισχύοντας τη σύνδεση της γιορτής με τον λαό και την παράδοση.
Τα Θεοφάνεια δεν είναι απλώς μια θρησκευτική εορτή, αλλά μια πνευματική υπενθύμιση της φώτισης και της καθαρότητας που επιδιώκει ο άνθρωπος, μέσα από την πίστη και την παράδοση.