Το 17% του συνόλου των λοιμωδών νοσημάτων παγκοσμίως οφείλονται σε μετάδοση από έντομα – διαβιβαστές
Παρότι μικρά και συχνά αόρατα, τα κουνούπια, οι σκνίπες και τα τσιμπούρια (κρότωνες) αποτελούν τους βασικούς μεταφορείς ή διαβιβαστές των λοιμωδών ασθενειών, χωρίς μάλιστα να υπόκεινται σε… διασυνοριακούς ελέγχους και ανάλογους περιορισμούς.
Μάλιστα, το 17% του συνόλου των λοιμωδών νοσημάτων παγκοσμίως οφείλονται σε μετάδοση από έντομα – διαβιβαστές, ενώ περισσότερο από το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι εκτεθειμένο σε κίνδυνο μόλυνσης.
Ιός του Δυτικού Νείλου, εγκεφαλίτιδα του St.Louiς, ελονοσία, Δάγκειος πυρετός, ιός Zika, ιός Chikungunya, Κίτρινος πυρετός, ιός της λεϊσμανίασης, αιμορραγικός πυρετός Crimean-Congo, νόσος Lyme, εγκεφαλίτιδα Κεντρικής Ευρώπης είναι οι βασικές λοιμώδεις ασθένειες που «οφείλουν» τη μετάδοσή τους στα παραπάνω έντομα. Κάθε χρόνο καταγράφονται περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο κρούσματα τέτοιων λοιμωδών νοσημάτων και περισσότεροι από 700.000 θάνατοι, με τις περιοχές της Ασίας και της Αφρικής να βρίσκονται στο κόκκινο.
Ο ρόλος των διαβιβαστών στη μετάδοση των λοιμωδών νοσημάτων σε όλο τον κόσμο, στη διασυνοριακή εξάπλωση τους, στην ανάγκη λήψης μέτρων πρόληψης και στην σημασία επαρκής ενημέρωσης των ταξιδιωτών παρουσιάστηκαν πρόσφατα αναλυτικά στο πλαίσιο του Γ΄Κύκλου Διαλέξεων του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος, από τον Ομότιμο Καθηγητή Παθολογίας και Λοιμωδών Νοσημάτων του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Γιώργο Σαρόγλου.
«Οι διαβιβαστές είναι οι μικροοργανισμοί που όταν μολυνθούν από ένα παθογόνο αίτιο, όπως είναι οι ιοί, μπορούν να το μεταφέρουν (διαβιβάσουν) σε ζώα ή στον άνθρωπο με ένα απλό τσίμπημα. Στις περιπτώσεις αυτές, στις οποίες παρεμβάλλονται οι διαβιβαστές για την εξάπλωση λοιμωδών αιτιών, ο τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος που ανακύπτει για τη δημόσια υγεία είναι η η εξόντωση των διαβιβαστών και η προφύλαξη από αυτούς» ανάφερε ο κ. Σαρόγλου.
Οπως εξήγησε ο ειδικός, το φαινόμενο της μεταφοράς των παθογόνων αιτίων μέσω διαβιβαστών δεν είναι ένα σύγχρονο. Την περίοδο μεταξύ 1940-1960, με την ανακάλυψη και την χρήση των συνθετικών εντομοκτόνων (DDD), οι συντονισμένες προσπάθειες των παγκόσμιων φορέων υγείας κατάφεραν να εφαρμόσουν εντατικά προγράμματα καταπολέμησης των διαβιβαστών και να επιτύχουν τον έλεγχο και την εξάλειψη της εμφάνισης των λοιμωδών νοσημάτων που μεταφέρουν.
Μετά την 20ετή εφαρμογή των προγραμμάτων αυτών όμως, τα λοιμώδη νοσήματα έκαναν και πάλι την εμφάνιση τους στον παγκόσμιο πληθυσμό, κάτι το οποίο αποδίδεται σε τρεις λόγους:
• Την ανάπτυξη αντοχής των διαβιβαστών στα εντομοκτόνα
•Το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης όπως εκφράζεται μέσα από την αύξηση των ταξιδιών, την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου και τα συνεχώς αυξανόμενα κύματα μετανάστευσης, έχει συμβάλλει στην μεταφορά των μολυσμένων ατόμων αλλά και των ίδιων των διαβιβαστών, με συνέπεια την εξάπλωση των λοιμωδών νοσημάτων πέρα των τροπικών περιοχών
•Οι αλλαγές στην χρήση της γης εξαιτίας της αστικοποίησης της ζωής σε όλο τον πλανήτη αλλά και των περιβαλλοντικών αλλαγών, μετέφεραν τα παθογόνα αίτια και τους διαβιβαστές τους από το φυ-σικό τους περιβάλλον που ήταν οι τροπικές δασικές περιοχές, στις πόλεις και κυρίως σε χώρες με χαμηλούς οικονομικούς πόρους.
Ποιοι πληθυσμοί εντόμων ειναι διαβιβαστές και ποιες ασθένειες μεταδίδουν
Οι βασικοί εκπρόσωποι της κατηγορίας των διαβιβαστών είναι τα κουνούπια, οι σκνίπες και οι κρότωνες (τσιμπούρια).
Τα κουνούπια χωρίζονται σε κατηγορίες, η κάθε μια από τις οποίες σχετίζεται με την μεταφορά πολλών και διαφορετικών ιών:
•Το κοινό «αστικό» κουνούπι (Culex) το οποίο πολλαπλασιάζεται ταχύτατα και στη συνέχεια, μεταδίδει τον πυρετό από ιό Δυτικού Νείλου, την εγκεφαλίτιδα του St.Louis κ.α.
•Το ανωφελές κουνούπι (Anopheles) το οποίο προτιμάει συνήθως τα καθαρά νερά για να εναποθέσει τα αυγά του, «τσιμπάει» από το σούρουπο ως το χάραμα καθ’ολη τη διάρκεια της νύχτας και είναι ο διαβιβαστής της ελονοσίας, κρούσματα της οποίας καταγράφονται κάθε χρόνο και στην Ελλάδα.
•Το κουνούπι «τίγρης» (Aedes), το οποίο έχει κάνει την εμφάνιση του στην χώρα μας μετά το 2003, μεταδίδει τον Δάγκειο πυρετό, τον ιό Zika, τον ιό Chikungunya και τον Κίτρινο πυρετό, «τσιμπάει» καθ’όλη την διάρκεια της ημέρας και της νύχτας και συναντάται σε υψόμετρο χαμηλότερο των 1.500 μέτρων
Οι σκνίπες μεταφέρουν τον ιό της λεϊσμανίασης ο οποίος εμφανίζεται συχνά και στην χώρα μας.
Οι κρότωνες ή κοινώς τσιμπούρια μεταφέρουν τον αιμορραγικό πυρετό Crimean-Congo, την νόσο Lyme, την εγκεφαλίτιδα Κεντρικής Ευρώπης κα.
Η κλασική ελονοσία και η εμφάνιση της «ελονοσίας αεροδρομίων»
Συμφωνα με στοιχεία που παρουςίαςε ο καθηγητής, η μετάδοση της ελονοσίας συνεχίζεται με σημαντική επιθετικότητα, απειλώντας το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού αφού ενδημεί σε 109 χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Τα τελευταία δέκα χρόνια έχουν καταγραφεί από 20 έως 110 εισαγόμενα κρούσματα ετησίως κυρίως λόγω των μεταναστών από ενδημικές χώρες.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως έχει το γεγονός ότι στο ίδιο χρονικό διάστημα καταγράφονται και κρούσματα εγχώριας μετάδοσης, δηλαδή σε άτομα που δεν είχαν ταξιδέψει προς και από ενδημικές χώρες, αλλά ενδεχομένως είχαν προσβληθεί από τον ιό μέσω διαβιβαστή, ο οποίος υπάρχει και στην Ελλάδα. Η εγχώρια μετάδοση αποτελεί ένα εθνικό πρόβλημα με διεθνές όμως ενδιαφέρον και αντίκτυπο.
Μία «σύγχρονη» μορφή της νόσου, η εμφάνιση της οποίας οφείλεται εξ ολοκλήρου στον διαβιβαστή της, είναι η «ελονοσία αεροδρομίων». Το ανωφελές κουνούπι έχει την ικανότητα να πετάξει σε απόσταση 2-4χλμ. Για τον λόγο αυτό, όταν οι «μολυσμένοι» διαβιβαστές μεταφερθούν από ενδημικές χώρες σε μη ενδημικές μέσω των αεροπλάνων, συχνά εμφανίζονται κρούσματα της νόσου σε κατοίκους των περιοχών γύρω από τα αεροδρόμια.
Τα μέτρα αναχαίτισης της ελονοσίας
Λόγω της ύπαρξης του κινδύνου επανεγκατάστασης της ελονοσίας, τα βασικότερα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι Δημόσιες Αρχές της χώρας μας, κατά τον ειδικό, είναι:
•Ο επαρκής έλεγχος κατά την είσοδο μεταναστών από ενδημικές χώρες και η θεραπεία όσων μετα-φέρουν τον ιό. Σημαντικός σύμμαχος αποτελεί πλέον και η ύπαρξη ενός γρήγορου διαγνωστικού τεστ για την ελονοσία (RTD) το οποίο επιταχύνει την διαδικασία
•Η εξασφάλιση σωστών και ασφαλών συνθηκών διαβίωσης των μεταναστών για την διακοπή της αλυσίδας μετάδοσης της νόσου
•Η ενημέρωση των ταξιδιωτών
Δάγκειος πυρετός – Ιός Zika – Ιός Chikungunya
Το κουνούπι «τίγρης» είναι ο διαβιβαστής των λοιμωδών νοσημάτων που, εκτός από τον Δάγκειο πυρετό που είχε κρούσματα και στην χώρα μας από τον περασμένο αιώνα, είναι υπαίτια για πολύ μεγάλες επιδημίες μετά το 2005 σε όλο τον κόσμο. Το εμπόριο ελαστικών και επίπλων από την Ν.Α. Ασία συνέβαλλε σημαντικά στη μεταφορά του διαβιβαστή και συνεπώς των ιών που μεταφέρει, σε όλο τον κόσμο.
Ο Δάγκειος πυρετός και η νόσος Chikungunya έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό ότι στο μεγαλύτερο ποσοστό των κρουσμάτων τους είναι ασυμπτωματικοί, ενώ από το 2011 περισσότερες από 100 χώρες παγκοσμίως έχουν χαρακτηριστεί ως ενδημικές, κυρίως στην Κεντρική και Νότια Αμερική, στην Αφρική και στην Νοτιοανατολική Ασία. Οι επιδημίες όμως δεν συμβαίνουν μόνο στις μη αναπτυσσόμενες χώρες. Και στην Ευρώπη έχουν καταγραφεί επιδημίες από εγχώρια μετάδοση, με πιο χαρακτηριστικές την περίπτωση του Δάγκειου πυρετού στην Μαδέρα στο διάστημα 2012-2013 με 2.200 κρούσματα και της νόσου Chikungunya στην Ιταλία με 205 περιστατικά το 2007 και περίπου 360 περιστατικά το 2017.
Η διαφορά του ιού Zika είναι ότι η μετάδοση του γίνεται οχι μόνο μέσω του μολυσμένου διαβιβαστή, αλλά και μέσω σεξουαλικής επαφής, καθώς και με κάθετη μετάδοση από την έγκυο μητέρα στο έμβρυο που κυοφορεί. Επίσης, οι επιπλοκές της νόσου είναι αρκετές πιο σοβαρές, αφού αφορούν συγγενείς ανωμαλίες του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος και μικροκεφαλία στα μωρά που γεννιούνται με τον ιό. Ο ιός εξαπλώθηκε σε πολύ γοργούς ρυθμούς με την εμφάνιση επιδημιών στην Γαλλική Πολυνησία το 2007 και μεταξύ 2013-2014, στην Βραζιλία το 2015 μετά την εισαγωγή του ιού στη χώρα κατά την διάρκεια του Παγκόσμιου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου έναν χρόνο νωρίτερα και στο Μαϊάμι το 2016, ενώ καταγράφηκε και ταχεία εξάπλωση του στα νησιά της Καραϊβικής και της Ν.Α. Ασία.
Η αλλαγή του κύκλου μετάδοσης των συγκεκριμένων νοσημάτων αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της αστικοποίησής τους λόγω μετακίνησης των παθογόνων αιτίων και των διαβιβαστών στις πόλεις. Η νόσος Chikungunya όπως και ο ιός Zika εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην Ουγκάντα και σε ζώα των τροπικών δασών. Με την διαβιβαστική διαδικασία οι ιοί έκαναν διασπορά με επιδημικές τάσεις σε τουριστικές περιο-χές με αυξημένη επισκεψιμότητα. Η μείωση της παραγωγικότητας αλλά και το πλήγμα στον τουρισμό είναι οι σημαντικότερες επιπτώσεις της εξάπλωσης αυτών των λοιμωδών νοσημάτων και όχι τόσο η θνησι-μότητα.
Κλείνοντας, ο κ. Σαρόγλου υπογράμμισε την ανάγκη παγκόσμιας ανταπόκρισης σε καταστάσεις έκκτου κινδύνου όταν εμφανίζεται επιδημία λοιμωδών νοσημάτων μεταδιδόμενων με διαβιβαστές. Τα απαραίτητα στάδια είναι αρχικά η ετοιμότητα των παγκόσμιων φορέων με την έγκαιρη ανίχνευση του ιού και την αξιολόγηση του κινδύνου που απειλεί την Δημόσια Υγεία, τις δράσεις ετοιμότητας σε περίπτωση πανδημίας για τον αποκλεισμό της περαιτέρω μετάδοσης και την έγκαιρη ενημέρωση του κοινού. Στη συνέχεια απαιτείται η απόκριση με την άμεση κινητοποίηση ομάδων επιδημιολόγων και μικροβιολόγων και τη στενή συνεργασία μεταξύ μικροβιολογικών εργαστηρίων που εξετάζουν τις ιδιότητες του κάθε ιού για την εύρεση της κατάλληλης λύσης εξάλειψης του.
Προληπτικά μέτρα για τον πληθυσμό
•Στις χώρες του εξωτερικού συνιστάται ο ψεκασμός των ρούχων με ειδικά εντομοαπωθητικά
Χρήση κουνουπιέρας κατά την διάρκεια του ύπνου
•Απεντόμωση, κυρίως σε περιοχές με έλη και τρεχούμενα νερά. Η περίοδος που συνιστάται να γίνονται οι απεντομώσεις είναι τους μήνες Μάρτιος και Απρίλιος
•Χρήση air-condition στους κλειστούς χώρους
• «Ασφάλιση» των χώρων του σπιτιού με σίτες στα παράθυρα και τις πόρτες
•Χρήση εντομοαπωθητικών στο δέρμα (συστήνεται να περιέχεται το συστατικό DEET σε ποσοστό μεγαλύτερο του 20%
•Ευαισθητοποίηση και σωστή ενημέρωση των ταξιδιωτών από τους αρμόδιους φορείς
Πηγή: protothema.gr