Σχιζοφρένεια: Οι ερευνητές του Ινστιτούτου Lieber για την Ανάπτυξη του Εγκεφάλου (LIBD) πιστεύουν ότι έλυσαν έναν γρίφο που προκαλεί τους επιστήμονες για περισσότερα από 70 χρόνια: πώς η χημική ουσία του εγκεφάλου, η ντοπαμίνη, σχετίζεται με τη σχιζοφρένεια, τη συχνά καταστροφική εγκεφαλική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από παραληρητική σκέψη, ψευδαισθήσεις και άλλες μορφές ψύχωσης. Μέσα από τη διερεύνηση της έκφρασης των γονιδίων στον κερκοφόρο πυρήνα -μια περιοχή του εγκεφάλου που συνδέεται με τη λήψη συναισθηματικών αποφάσεων- οι ερευνητές βρήκαν φυσικές αποδείξεις ότι τα νευρωνικά κύτταρα δεν είναι σε θέση να ελέγχουν με ακρίβεια τα επίπεδα της ντοπαμίνης και εντόπισαν επίσης τον γενετικό μηχανισμό που ελέγχει τη ροή της ντοπαμίνης. Τα ευρήματά τους δημοσιεύθηκαν σήμερα στο περιοδικό Nature Neuroscience.
“Μέχρι τώρα, οι επιστήμονες δεν ήταν σε θέση να αποκρυπτογραφήσουν αν η σύνδεση της ντοπαμίνης ήταν ένας αιτιολογικός παράγοντας ή αποκλειστικά ένας τρόπος για τη θεραπεία της σχιζοφρένειας”, δήλωσε ο Daniel R. Weinberger, M.D., διευθύνων σύμβουλος και διευθυντής του Ινστιτούτου Lieber και συν-συγγραφέας της μελέτης. “Έχουμε τις πρώτες αποδείξεις ότι η ντοπαμίνη είναι αιτιολογικός παράγοντας στη σχιζοφρένεια”. Η ντοπαμίνη, ένας τύπος νευροδιαβιβαστή, δρα ως χημικός αγγελιοφόρος που στέλνει σήματα μεταξύ νευρώνων – νευρικών κυττάρων στον εγκέφαλο – για να αλλάξει τη δραστηριότητα και τη συμπεριφορά τους. Η ντοπαμίνη είναι ο νευροδιαβιβαστής ανταμοιβής που επιτρέπει στους ανθρώπους να αισθάνονται ευχαρίστηση.
Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, η σχιζοφρένεια είναι 1 από τις 15 κύριες αιτίες αναπηρίας παγκοσμίως, με ψυχωτικά συμπτώματα όπως ψευδαισθήσεις, παραληρητικές ιδέες και διαταραγμένη σκέψη, καθώς και μειωμένη έκφραση συναισθημάτων, μειωμένα κίνητρα για την επίτευξη στόχων, δυσκολία στις κοινωνικές σχέσεις, κινητικές διαταραχές και γνωστικές διαταραχές. Τα συμπτώματα συνήθως ξεκινούν στα τέλη της εφηβείας ή στις αρχές της ενήλικης ζωής, αν και η γνωστική εξασθένιση και οι ασυνήθιστες συμπεριφορές εμφανίζονται μερικές φορές στην παιδική ηλικία. Οι τρέχουσες θεραπείες για τη σχιζοφρένεια περιλαμβάνουν αντιψυχωσικά φάρμακα τα οποία αντιμετωπίζουν τα συμπτώματα της ψύχωσης, αλλά όχι την αιτία.
“Μία από τις σημαντικότερες παρενέργειες των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της σχιζοφρένειας είναι η έλλειψη ευχαρίστησης και χαράς”, δήλωσε η Δρ Τζένιφερ Έργουιν, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο και μία από τους συγγραφείς της έκθεσης. “Θεωρητικά, αν μπορούσαμε να στοχεύσουμε ειδικά τον υποδοχέα της ντοπαμίνης με φάρμακα, αυτό θα μπορούσε να είναι μια νέα στρατηγική θεραπείας που δεν θα περιόριζε τόσο πολύ τη χαρά του ασθενούς”. Οι επιστήμονες γνωρίζουν εδώ και δεκαετίες ότι τα ακανόνιστα επίπεδα ντοπαμίνης έχουν κάποια σχέση με την ψύχωση και αποτελούν κρίσιμο παράγοντα στη σχιζοφρένεια, τη νόσο Αλτσχάιμερ και άλλες νευροψυχιατρικές διαταραχές. Τα φάρμακα που αυξάνουν την ντοπαμίνη στον εγκέφαλο, όπως οι αμφεταμίνες, είναι γνωστό ότι προκαλούν ψύχωση. Τα φάρμακα που θεραπεύουν την ψύχωση το κάνουν μειώνοντας τη δραστηριότητα της ντοπαμίνης.
Αυτές οι παρατηρήσεις ενέπνευσαν γενιές επιστημόνων να προσπαθήσουν να κατανοήσουν αν -και πώς- η ανισορροπία της ντοπαμίνης σχετίζεται πραγματικά με τη σχιζοφρένεια. Η ντοπαμίνη μεταδίδει πληροφορίες στον εγκέφαλο αλληλεπιδρώντας με πρωτεΐνες στην επιφάνεια των εγκεφαλικών κυττάρων, που ονομάζονται υποδοχείς ντοπαμίνης. Μελετώντας αυτούς τους υποδοχείς, οι επιστήμονες του Ινστιτούτου Lieber κατέληξαν σε νέα στοιχεία που επιβεβαιώνουν ότι η ντοπαμίνη αποτελεί αιτιολογικό παράγοντα για τη σχιζοφρένεια. Οι ερευνητές εξέτασαν εκατοντάδες δείγματα εγκεφάλων μετά θάνατον που δόθηκαν στο Ινστιτούτο Lieber από πάνω από 350 άτομα, ορισμένα με σχιζοφρένεια και άλλα χωρίς ψυχιατρική νόσο.
Επέλεξαν να επικεντρωθούν στον κερκοφόρο πυρήνα, ένα τμήμα του εγκεφάλου που είναι κρίσιμα σημαντικό για τη μάθηση του τρόπου με τον οποίο οι σύνθετες ιδέες και συμπεριφορές γίνονται πιο αυτόματες και διαισθητικές, αλλά και επειδή διαθέτει το πλουσιότερο απόθεμα ντοπαμίνης στον εγκέφαλο. Μελέτησαν επίσης μια περιοχή του ανθρώπινου γονιδιώματος που μεγάλες διεθνείς γενετικές μελέτες έχουν εντοπίσει ότι συνδέεται με τον κίνδυνο εμφάνισης σχιζοφρένειας. Η περιοχή αυτή περιέχει τα γονίδια για τους πρωτεϊνικούς υποδοχείς που ανταποκρίνονται στη ντοπαμίνη, γεγονός που υποδεικνύει τη σύνδεση ντοπαμίνης-σχιζοφρένειας. Αλλά ενώ τα γενετικά δεδομένα υποδηλώνουν το πολύ-πολύ έναν ρόλο των υποδοχέων της ντοπαμίνης στον κίνδυνο για σχιζοφρένεια, τα δεδομένα δεν είναι πειστικά και δεν προσδιορίζουν ποια είναι στην πραγματικότητα η σχέση.
Οι ερευνητές του Ινστιτούτου Lieber προχώρησαν κρίσιμα παραπέρα στην ανακάλυψη των μηχανισμών που καθιστούν τους υποδοχείς ντοπαμίνης παράγοντα κινδύνου. Ο μηχανισμός υπάρχει συγκεκριμένα σε έναν υποτύπο του υποδοχέα της ντοπαμίνης, που ονομάζεται αυτοϋποδοχέας, ο οποίος βρίσκεται στην “αρσενική” πλευρά της σύνδεσης μεταξύ των νευρώνων, το προσυναπτικό τερματικό. Αυτός ο αυτοϋποδοχέας ρυθμίζει πόση ντοπαμίνη απελευθερώνεται από τον προσυναπτικό νευρώνα. Εάν οι αυτοϋποδοχείς είναι υποβαθμισμένοι, η ροή της ντοπαμίνης εντός του εγκεφάλου ελέγχεται ανεπαρκώς και η ντοπαμίνη ρέει υπερβολικά πολύ για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η μειωμένη έκφραση αυτού του αυτοϋποδοχέα στον εγκέφαλο εξηγεί τις γενετικές ενδείξεις κινδύνου για ασθένεια. Αυτό συνάδει με την επικρατούσα υπόθεση ότι η υπερβολική ντοπαμίνη παίζει ρόλο στην ψύχωση και αποτελεί ισχυρή ένδειξη ότι ο γρίφος ντοπαμίνη-σχιζοφρένεια επιτέλους λύθηκε. Ο πρωτοπόρος νευροεπιστήμονας δρ Sol Snyder χαιρέτισε τη μελέτη ως μια σημαντική ανακάλυψη που προετοιμαζόταν πολλές δεκαετίες. Ο δρ Σνάιντερ είναι διακεκριμένος καθηγητής νευροεπιστήμης, φαρμακολογίας και ψυχιατρικής και ιδρυτής του Τμήματος Νευροεπιστήμης της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς, το οποίο φέρει το όνομά του. Ήταν ο επιστήμονας που ανακάλυψε ότι τα αντιψυχωσικά φάρμακα δρουν μειώνοντας την ντοπαμίνη του εγκεφάλου.
“Υπάρχουν πολλά συγκεχυμένα δεδομένα που υποδεικνύουν τη σημασία της ντοπαμίνης και των υποδοχέων της ντοπαμίνης στη σχιζοφρένεια”, δήλωσε ο δρ Σνάιντερ, ο οποίος δεν συμμετείχε σε αυτό το ερευνητικό πρόγραμμα. “Το βασικό πράγμα που έκαναν αυτοί οι ερευνητές είναι να συλλέξουν δεδομένα που τα βάζουν όλα μαζί και με τρόπο πειστικό για να αποδείξουν ότι τα συστήματα ντοπαμίνης είναι εκτός ελέγχου στη σχιζοφρένεια και ότι αυτό είναι αιτιώδες για τη νόσο”. ”Για δεκαετίες, οι άνθρωποι συζητούσαν για τη σχέση της ντοπαμίνης με τη σχιζοφρένεια”, δήλωσε ο Δρ Σνάιντερ. “Συνήθιζαν να λένε: “Λοιπόν, είναι ενδιαφέρον να το υποθέτουμε, αλλά δεν υπάρχουν στέρεες αποδείξεις”. Αλλά τώρα που έχουμε στη διάθεσή μας πολύ πιο αυστηρά δεδομένα, επανερχόμαστε διαρκώς στην ίδια ιστορία. Δεν χρειάζεται πλέον να το αποκαλείτε υπόθεση”.